امام زمان (عج) در سورۀ بقره / بالاترین درجات هدایت قرآن

به گزارش راهبرد معاصر؛ آیات قرآن دارای ابعاد و لایه‌های متعددی هستند؛ گاهی هدایت آیات برای عموم مردم است که همان ظاهر آیات را شامل می‌شود و گاهی سبب هدایت برای مؤمنانی هستند که قصد دارند از درجات بالاتر هدایت بهره ببرند. از بالاترین درجات هدایت قرآن، هدایت به‌سوی اهل بیت وحی علیهم السلام و معرفت ایشان است. خداوند در سوره اسراء می‌فرماید «إِنَّهذَا الْقُرْآنَ یَهْدی لِلَّتی‏ هِیَ أَقْوَمُ‏»؛ یعنی این قرآن به‌سوی چیزی که با قوام است، هدایت می‌کند. امام صادق علیه‌السلام ذیل این آیه فرمود «یَهْدِی إِلَى الْإِمَام‏»؛ یعنی هدایت به امام می‌کند. (الکافی، ج ۱، ص ۲۱۶) یعنی هر که در عصر غیبت قصد دارد به‌سوی امام هدایت شود و نسبت به ایشان معرفت کسب کند، باید پای درس قرآن بنشیند، منتها نباید فراموش کرد که کلید اصلی آیات، در احادیث عترت علیهم السلام یافت می‌شود.

با این زاویه‌نگاه، به آیۀ ۲۷ سورۀ بقره نگاهی می‌اندازیم. خداوند در این آیه دربارۀ توصیف منافقان می‌فرماید «الَّذینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللهِ مِنْ بَعْدِ میثاقِهِ وَ یَقْطَعُونَ ما أَمَرَ اللهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ». خداوند در این آیه می‌فرماید منافقان عهد خدا را پس از آنکه میثاق آن را گرفت، مدام نقض می‌کنند و پیوند‌هایی که خداوند دستور داده بود آن را برقرار کنند، قطع می‌کنند و در عین حال در زمین به فساد و تباهی می‌پردازند؛ سرانجام کار آن‌ها خسارت محض است.

اما آن عهد خدایی چیست و خداوند دستور داده بود با چه کسی یا چه کسانی پیوند برقرار کنیم. امام صادق علیه السلام در این باره فرمود «یَعْنِی مِنْ صِلَهًِْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الأئمة»؛ یعنی اتصال به امیر مؤمنان و ائمه علیهم السلام است. (البرهان، ج ۱، ص ۱۵۸) یا امام باقر علیه السلام فرمود «آنچه که خداوند بر اساس این آیه به بندگان امر کرده تا بندگان به آن متّصل باشند، صلۀ رحم و ارتباط با نزدیکان است تا مسئولیت خود را در قبال آنان انجام‌دهند و حقوقشان را ادا کنند. مهمترین خویشاوندانی که ادای حقّشان نسبت به دیگران واجب‌تر است، خویشاوندان محمّد هستند؛ زیرا حقّ آن‌ها نسبت به محمّد مانند حقّ خویشاوندان انسان نسبت به پدر و مادر است؛ درحالی‌که حقّ محمّد گرامی‌تر و بزرگ‌مقدارتر از حقّ پدر و مادر انسان است. همین‌طور حقّ خویشاوندان پیامبر نیز برتر و قطع آن، بدتر و نارواتر است؛ ما أَمَرَ اللهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ مِنَ الْأَرْحَامِ وَ الْقَرَابَاتِ أَنْ یَتَعَاهَدُوهُمْ وَ یَقْضُوا حُقُوقَهُمْ وَ أَفْضَلُ رَحِمٍ وَ أَوْجَبُهُ حَقّاً رَحِمُ مُحَمَّدٍ فَإِنَّ حَقَّهُمْ بِمُحَمَّدٍ کَمَا أَنَّ حَقَّ قَرَابَاتِ الْإِنْسَانِ بِأَبِیهِ وَ أُمِّهِ وَ محمد أَعْظَمُ حَقّاً مِنْ أَبَوَیْهِ کَذَلِکَ حَقُّ رَحِمِهِ أَعْظَمُ وَ قَطِیعَتُهُ أَفْظَعُ وَ أَفْضَحُ. (البرهان، ج ۱، ص ۱۵۹)

بنابراین یکی از نشانه‌های نفاق آن است که فرد یا افرادی عهد خدا را نقض و اتصال خود با اهل بیت علیهم السلام را قطع کند؛ در این صورت زمینۀ افتادن آن‌ها در ورطۀ فسادآفرینی در زمین فراهم می‌شود. نمونۀ بارز آن را در تاریخ صدر اسلام یعنی در ماجرای پس از رحلت نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله، ماجرای امام حسن و واقعۀ کربلا در تاریخ دیدیم. عاقبت کسانی که نسبت به آن بزرگواران بدرفتاری روا داشتند و با اهل بیت علیهم السلام مرزبندی کردند، چیزی جز خسارت در دنیا و آخرت نبود. بزرگ‌ترین فسادی هم که رقم زدند، شهادت برترین مخلوقات عالم پس از رسول الله صلی الله علیه و آله بود، همچنان که امام صادق علیه السلام در باره آیۀ شریفۀ «وَ قَضَیْنا إِلى‏ بَنِی‏ إِسْرائِیلَ‏ فِی‏ الْکِتابِ‏ لَتُفْسِدُنَ‏ فِی‏ الْأَرْضِ‏ مَرَّتَیْنِ‏ ...» (اسراء ۴) فرمود: این آیه (و قضایمان برای بنی اسرائیل در الکتاب بر آن شد که آن‌ها در زمین دو فساد خواهند داشت)، به کشتن على بن ابى طالب و نیزه زدن به حسن نظر دارد. (الکافی، ج ۱۵، ص ۴۷۵) همین آیه اشاره به نقش و دسیسۀ یهود در زمینه‌سازی قتل اهل بیت وحی علیهم السلام دارد.

اما نکتۀ قابل تأمل اینجاست که عهد الله طبق احادیث، اشاره به عهد «أ لست» دارد؛ یعنی آن زمانی که خداوند در عالم ذر نسبت به ربوبیت خود، پیامبر خود و اهل بیت وحی میثاق گرفت؛ امام باقر علیه السلام در این باره فرمود سپس خداوند عزّوجلّ به وصف آن نافرمانان که از دین خدا و اطاعت او خارج شده‌اند پرداخته و فرمود: الَّذِینَ یَنقُضُونَ عَهْدَ اللهِ، منظور عهد و پیمان خداست که از ایشان بر پذیرش ربوبیّت خدا، رسالت محمّد (امامت علی علیه السلام و محبّت و گرامیداشت شیعیان محمّد و علی علیه السلام گرفته شده است؛ ثُمَّ وَصَفَ هَؤُلَاءِ الْفَاسِقِینَ الْخَارِجِینَ عَنْ دِینِ اللَّهِ وَ طَاعَتِهِ مِنْهُمْ فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ الَّذِینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ الله الْمَأْخُوذَ عَلَیْهِمْ لِلَّهِ بِالرُّبُوبِیَّهًِْ وَ لِمُحَمَّدٍ بِالنُّبُوَّهًِْ وَ لِعَلِیٍّ بِالْإِمَامَهًِْ وَ لِشِیعَتِهِمَا بِالْمَحَبَّهًِْ وَ الْکَرَامَهًِْ. (التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری علیه السلام، ص ۶۷) و طبق سایر احادیث، نسبت به امام عصر عجل الله تعالی فرجه میثاقی مستحکم‌تر گرفته شد. / تسنیم